--Terug naar 'Wederom Schoonhoven'--

Voordat we onze blik gaan werpen op de derde zoon van Aegidius en Wilhelmina, Hendrikus Christiaan, moeten we ook de geschiedenis van Schoonhoven eens wat meer onder de loep nemen. Onze familie blijft namelijk meer dan honderd jaar in Schoonhoven en omgeving. Voordat we ons echter op Schoonhoven storten, kijken we eerst naar de grote veranderingen in Nederland. Die ontwikkelingen hebben ook hun sporen in Schoonhoven achtergelaten. Ons land verandert in de negentiende eeuw namelijk sterk.

Een aantal elementen uit die eeuw zijn al de revue gepasseerd. De Franse tijd is al uitgebreid aan de orde geweest. Er is een Nederlands koningshuis, België scheidt zich af, ook een religieuze scheiding hebben we al gezien. Daarnaast hebben we al kort stil gestaan bij de industriële revolutie. Toch moeten op dat laatste zeker wat dieper ingaan.

De industriële revolutie heeft enorme gevolgen voor de economische en politieke situatie in ons land. Door de opkomst van fabrieken met hun massaproductie kan vrijwel iedereen profiteren van een hoger levenspeil dan voor deze revolutie. Kanttekening daarbij is wel dat de verdeling van inkomens in de eerste decennia zeer ongelijk is en dat de lagere klasse pas na langere tijd meer geld te besteden krijgt. Ook politiek heeft het gevolgen, want de organisatie en scholing van arbeiders, samen met de ideeën uit de Franse tijd zorgen aan het begin van de twintigste eeuw voor algemeen kiesrecht.

Maar wat verandert er concreet voor mensen? Één van de dingen die Schoonhoven zal hebben gemerkt is dat de wallen geen echte functie meer hebben. De zeventiende-eeuwse verdedigingslinie is niet bestand tegen het industriële oorlogstuig. Vandaar dat in de loop van de negentiende eeuw veel steden hun wallen verliezen.Veel mensen zullen hun ogen hebben uitgekeken bij de eerste stoommachines. In ons land waren tot dan toe alleen molens industrie geweest, maar nu was er zelfs niet eens wind meer nodig om energie op te wekken! Bovendien kon een stoommachine veel meer dan een molen, zoals de droogmaking van de Haarlemmermeer in de periode 1849-1852 liet zien. En als stoommachines niet in fabrieken of bij droogmakingen werden gebruikt, dan wel in schepen en treinen. Reizen ging een stuk sneller in een stoomschip dan in een zeilschip of trekschuit.

Een belangrijk gevolg van de opkomst van de fabrieken was dat mensen van het platteland naar de steden trokken. Veel steden groeien in de negentiende eeuw flink, soms voor de eerste keer sinds de 17^e eeuw. Amsterdam was in ons land al lange tijd de grootste stad en blijft dat ook. De bevolking groeit van een kwart miljoen in 1850 naar een half miljoen in 1900. Rotterdam laat een veel grotere groei zien. Deze stad had in 1800 ruim 50.000 inwoners en rond 1900 net zoveel als Amsterdam, 500.000 dus. De reden is, naast de opkomst van de industrie, de haven. In de grote steden is dus veel werk te vinden, of in elk geval meer dan op het platteland. Het is dan ook niet zo gek dat veel van onze familieleden, (achter)neven en –nichten, ooms en tantes, naar de Maasstad trekken. En het is niet voor niets dat er nog steeds een aantal Lankhorsten wonen.

Woon- en leefomstandigheden waren voor veel mensen ronduit slecht. Meerdere gezinnen in een woning, geen eigen toilet, wateroverlast, 12-14-urige werkdagen, kelderwoningen, geen vakantiedagen, epidemieën: allemaal dingen die voor mensen in die tijd niet ongewoon waren.

Politiek gezien is Nederland, zoals we al hebben gezien, een koninkrijk. Na koning Willem I, volgt Willem II en daarna Willem III. Pas aan het einde van de 19^e eeuw krijgt ons land met koningin-regentesse Emma het eerste vrouwelijke staatshoofd. Wilhelmina is vervolgens vanaf 1898 koningin. In de politiek is vooral het liberalisme en het conservatisme belangrijk. Politieke partijen beginnen pas laat op te komen. De eerste is de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) van Abraham Kuijper, opgericht in 1879 en nu onderdeel van het CDA.

Godsdienst speelde voor veel mensen een grote rol. In 1886 was er weer een afscheiding van de Nederlands Hervormde Kerk. Samen met de Christelijk Afgescheiden Gemeenten vormden ze enkele jaren later de Gereformeerde Kerk.

Nederland rond 1900 was een klein en rustig landje, maar wel één met koloniën. Suriname, de Antillen, maar natuurlijk vooral Nederlands-Indië. De Oost werd in deze tijd geheel veroverd, voor zover dat al niet eerder was gebeurd. Nederlanders trekken erheen om te werken in het bestuur, of om bedrijven op te zetten (zo is Shell er bijvoorbeeld begonnen).

Op deze manier komt Nederland de twintigste eeuw binnen. Een eeuw die al spoedig zeer bloedig zou worden. Als in 1914 de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije wordt vermoord, breekt in Europa een verschrikkelijke oorlog uit die vier jaar zal duren: de Eerste Wereldoorlog. Nederland doet niet mee aan deze oorlog. Het is neutraal.

Het voorgaande heeft allemaal betrekking op ons land. Toch is het goed om nu wat meer in te zoemen op het stadje Schoonhoven. Ook daar bleef de tijd niet stilstaan. Van een enigszins slaperig stadje aan het begin van de negentiende eeuw, werd Schoonhoven een plaats die de vooruitgang omarmde. Dit ging niet altijd erg snel, maar wel zeker, vooral in de tweede helft van de negentiende eeuw.

Zo vond er een ware revolutie plaats op het gebied van transport. Vanaf 1857 begon de ‘Stoombootdienst op de Lek’ die passagiers snel naar Rotterdam vervoerde. Ruim een halve eeuw later, in 1914, werd Schoonhoven aangesloten op het spoorwegnet. De lijn liep tussen Gouda en Schoonhoven en verkorte de reistijd aanzienlijk. De spoorverbinding werd in de Tweede Wereldoorlog opgeheven, waarna de Duitsers de ijzeren rails meenam en mensen in de omgeving de bielzen meenamen om het als brandstof te gebruiken. De eerste personenauto’s zijn waarschijnlijk voor het eerst in Schoonhoven gesignaleerd rond 1900.

Ook op het gebied van communicatie veranderde het één en ander. In 1869 werd het eerste nummer van de Schoonhovensche Courant uitgegeven. Deze krant telde vier pagina’s en werd uitgegeven op zondag. Later werd er ook op andere dagen een editie uitgebracht.

Na de Eerste Wereldoorlog, in 1921, werd Schoonhoven aangesloten op het elektriciteitsnet. Toen werd het bijvoorbeeld mogelijk om de straten te verlichten met elektrisch, in plaats van gaslicht. Maar er veranderde meer in het aangezicht van Schoonhoven. Zoals al eerder gezegd, werd de stad ontheven van haar militaire verdedigingsfunctie. Het afbreken van de wallen ging langzaam. Op een deel van de oude wallen werd in 1918 een park aangelegd door Leonard Springer. Ook moet het toegenomen aantal burgers van Schoonhoven (in 1880 woonden er zo’n 3600) z’n weerslag hebben gehad op hoe er in de stad met ruimte werd omgesprongen. Ook worden in deze tijd de eerste beelden van Schoonhoven gemaakt.

Over welke onderwerpen hadden de Schoonhovenaren het onderling? Natuurlijk is dat moeilijk vast te stellen. De meeste gesprekken zullen ongetwijfeld gewoon over familie, werk en andere persoonlijke onderwerpen zijn gegaan. Ging het wellicht ook over de waterstand in de Lek? Of over de toestand van de boeren rondom de stad? Bekend is bijvoorbeeld dat er in 1880 een vernietigende veepest woedde. Enkele onderwerpen die de hele stad aangingen zullen zeker uitgebreid zijn besproken. Zo komt in 1911 het voorstel op tafel om de toren en wellicht ook de hele Grote- of Bartholomeuskerk af te breken. De toren van de kerk stond al geruime tijd erg scheef. Een aantal mensen, waaronder de burgemeester, zag hierin een perfecte mogelijkheid om op de plaats van de toren een ‘schitterend marktplein’ te creëren. Het voorstel wordt uiteindelijk in de gemeenteraad met verschil van één stem weggestemd. Vijftien jaar later wordt de kerk tijdelijk gesloten vanwege het gevaar dat de scheve toren oplevert. Weert enkele jaren later wordt de toren gerestaureerd.

--Terug naar boven--

-- Naar 'Schoonhoven en omgeving'--